Առաջադրանք՝ համաստեղություն։ Արեգակ։ Արեգակի կառուցվածք։ Արեգակնային համակարգի մոլորակները
Աշխատանքը կատարել են Նանե Խաչատրյանը, Իրինա Գյուրջինյանը և Գոհար Բարսեղյանը։
Տևողությունը՝ 10.04-28.04 2023թ
Մանակիցներ՝ 9-րդ դասարանի սովորողներ
Նպատակները՝ Բազմաթիվ հավաստի փաստերի հիման վրա վերլուծել և եզրակացություններ անել հետևյալ հարցերի շուրջ։
1․ Կա՞ արդյոք խաղաղ ատոմի վտանգ։
20-րդ դարում՝ մինչև Չեռնոբիլի վթարը, միջուկային էներգիան դիտվում էր ոգևորությամբ և հույսով։ Եվ հիմա ոմանք այն համարում են մաքուր և էկոլոգիապես անվտանգ: Սակայն այն խնդիրները, որոնք ունեն ատոմակայանները, չեզոքացնում են նրանց բոլոր առավելությունները։
2․ Արդյո՞ք միջուկային էներգիան վտանգավոր է:
Վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում ատոմային էներգիան աշխարհում էներգիայի արտադրության ամենահեռանկարային տեսակներից մեկն է: Բացի այդ, նրա ֆիզիկական սկզբունքներն օգտագործվում են միջուկային բժշկության և տիեզերական տեխնոլոգիաների մեջ: Hi-Tech-ը մանրամասն պատմում է, թե ինչպես է ուսումնասիրվել խաղաղ ատոմը և ինչու որոշ երկրներ կենտրոնանում են միջուկային էներգիայի օգտագործման վրա, իսկ մյուսները փակում են բոլոր ատոմակայանները։
3․ ԱԷԿ-ի շրջակա միջավայրի աղտոտումը։
Ատոմակայանների վտանգներից մեկը ռադիոակտիվ թափոններն են։ Միջուկային թափոնները պարզապես պլաստիկ շիշ չեն. Նրանք մահացու են մնում մարդկանց համար հազարավոր տարիներ, իսկ որոշները՝ հարյուր հազարավոր տարիներ։ Ներկայումս ռադիոակտիվ թափոնների երկարաժամկետ բացարձակապես անվտանգ պահեստավորման լուծումներ չկան, և դրանց մեծ մասը գտնվում է ժամանակավոր վերգետնյա և ստորգետնյա պահեստարաններում:
4․ Չեռնոբիլի աղետի հետևանքները։
Չեռնոբիլի վթարից հետո, որը տեղի ունեցավ 35 տարի առաջ, շուրջ 400 միլիոն մարդ ենթարկվեց ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարից տուժել են ոչ միայն Ուկրաինան, Բելառուսը և Ռուսաստանը, այլ նաև այնպիսի եվրոպական երկրներ, ինչպիսիք են Շվեդիան, Ֆինլանդիան և Ավստրիան։ Այս պահին վարակված տարածքներում շարունակում է ապրել 5 միլիոն մարդ։ Որոշ գնահատականներով՝ վթարի հետևանքների վերացմանն մասնակցել է մինչև 830 հազար մարդ, որոնցից շատերը ենթարկվել են ռադիոակտիվ ճառագայթման։
Չեռնոբիլի միջուկային աղետից գրեթե քսան տարի անց, ուկրաինացիների և շրջակա միջավայրի վրա ճառագայթման ազդեցությունը շատ ավելի նվազ է, քան ենթադրվում էր։ 1986 թվականի ապրիլի քսանվեցին միջուկային խոշոր աղետ տեղի ունեցավ Կիևից ութսուն կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Չեռնոբիլի ատոմակայանում։ Աղետի պատճառը սխալ նախագծված ռեակտորն էր, և պայթյունի հետևանքով ռադիոակտիվ մասնիկները սփռվեցին Եվրոպական երկրներից շատերի տարածքում։ Ուսումնասիրությունը կատարել են ՄԱԿ-ի ութ գործակալություններ։ Աղետի ժամանակ զոհվեցին մոտավորապես հիսուն անձինք։ Դոկտոր Ֆրեդ Մեթլերը Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության աշխատակից է.
՚՚Զեկույցի տվյալները ցույց են տալիս, որ ռադիոակտիվ վարակման ենթարկված անձանց շրջանում քաղցկեղից կմահանան 4 հազար անձինք՚՚։
Այս թիվը շատ ավելի նվազ է նախկին հաշվումներից։ Դոկտոր Մեթլերն ավելացրել է, թե աղետից հետո առկա էին վահանագեղձի քաղցկեղով հիվանդ չորս հազար երեխաներ, եւ գոյատեւել է նրանց 99 տոկոսը։ Ճառագայթման ենթարկված մարդկանց վերարտադրելու առողջության մասին պարոն Մեթլերն ասել է հետեւյալը.
՚՚Մաքուր շրջանների հետ համեմատած, այս պահին ապացույց չկա վարակված շրջաններում անկանոնությունների ավելանալու մասին՚՚։
Զեկույցում մեկ այլ կար7որ կետ էր մարդկանց հոգեկան առողջության խնդիրը։ Պարոն Մեթլերն ավելացրել է.
՚՚Հոգեբաններն ու հոգեբույժները բնութագրել են, որ աղետից տուժածների շրջանում բացակայել է վստահությունը եւ իրենց ապագայի վրա վերահսկողությունը՚՚։
ՄԱԿ-ի զեկույցի համաձայն, Չեռնոբիլի աղետից Ռուսաստանում, Բելառուսում եւ Ուկրաինայում տուժած մեծ թվով անձինք դեռեւս չունեն համապատասխան եւ վստահելի տեղեկություն միջուկային աղետների հետեւանքների մասին։
1. Ո՞րն է բնական ճառագայթաակտիվության էությունը
Բնական ճառագայթաակտիվության էությունը ատոմի միջուկից մասնիկների կամ էլեկտրամագնիսական ճառագայթման պատահական արտանետումն է։ Այն բնականաբար հանդիպում է ատոմների որոշակի տեսակների մեջ, որոնք ունեն անկայուն միջուկ, ինչը նշանակում է, որ միջուկն ունի էներգիայի ավելցուկ կամ անհավասարակշռություն պրոտոնների և նեյտրոնների քանակի միջև։
2. Ինչպե՞ս է հայտնագործվել բնական ճառագայթաակտիվության երևույթը
Բնական ճառագայթաակտիվության երևույթը հայտնաբերվել է 19-րդ դարի վերջին ֆրանսիացի ֆիզիկոս Անրի Բեկերելի կողմից։ 1896 թվականին Բեքերելը փորձեր էր անցկացնում՝ պարզելու, թե արդյոք վերջերս հայտնաբերված ռենտգենյան ճառագայթները կարող են արտադրվել ֆոսֆորեսցենտ նյութերով։ Նա լուսազգայուն թիթեղը փաթաթեց լույսի համար անթափանց թղթով, որի վրա դրեց ուրանի աղի կտորներ և այս ամենը պահեց արևի լույսի տակ։ Նա ակնկալում էր, որ ֆոսֆորային նյութի արտադրած ռենտգենյան ճառագայթները կանցնեն անթափանց թղթի միջով և կբացահայտեն լուսազգայուն թիթեղը: Այնուամենայնիվ, երբ նա մշակեց լուսազգայուն թիթեղը, նա պարզեց, որ այն բաց է եղել, թեև այն պաշտպանված է տեսանելի լույսից կամ ռենտգենից: Բեկերելը հասկացավ, որ ուրանի աղը մի տեսակ ճառագայթ է արձակում, որն ունակ է թափանցել անթափանց թղթի վրա և մերկացնել լուսազգայուն թիթեղը։ Նա հայտնաբերել էր բնական ճառագայթաակտիվությունը, մի երեւույթ, երբ որոշ տարրեր ինքնաբուխ ճառագայթում են իրենց ատոմային միջուկներից։
3. Ի՞նչն է բնութագրական ճառագայթաակտիվության երևույթի համար
Ճառագայթաակտիվության երևույթը բնութագրվում է ատոմի միջուկից մասնիկների կամ էլեկտրամագնիսական ճառագայթման ինքնաբուխ և պատահական արտանետմամբ։ Այս արտանետումը տեղի է ունենում այն պատճառով, որ ատոմի միջուկը անկայուն է:
4. Ո՞ր տարրերն են օժտված բնական ճառագայթաակտիվությամբ
Ուրան (U), թորիում (Th), կալիում (K), ռադոն (Rn), ռադիում (Ra), պոլոնիում (Po), Ածխածին (C) և Ջրածին (H)։
5․ Ի՞նչ է ալֆա մասնիկը, թվարկել նրա բնութագրերը
Ալֆա մասնիկը ճառագայթման տեսակ է, որն արտանետվում է ատոմի միջուկից ալֆա քայքայման ժամանակ։ Այն բաղկացած է երկու պրոտոնից և երկու նեյտրոնից և, ըստ էության, հելիումի միջուկ է՝ առանց որևէ էլեկտրոնի։
6․ Ի՞նչ է բետտա մասնիկը, թվարկել նրա բնութագրերը
Բետա մասնիկը ճառագայթման տեսակ է, որն արտանետվում է ատոմի միջուկից բետա քայքայման ժամանակ։ Գոյություն ունեն երկու տեսակի բետա մասնիկներ՝ բետա-մինուս (β-) մասնիկներ, որոնք էլեկտրոններ են, և բետա-պլյուս (β+) մասնիկներ, որոնք պոզիտրոններ են։
7․ Ի՞նչ է գամմա մասնիկը թվարկել նրա բնութագրերը
Գամմա մասնիկները, որոնք հայտնի են նաև որպես գամմա ճառագայթներ, էլեկտրամագնիսական ճառագայթման տեսակ են, որոնք արտանետվում են ատոմի միջուկից գամմա քայքայման ժամանակ։
8․ Ինչո՞վ է պայմանավորված ճառացայթաակտիվության ազդեցությունը օրգանիզմի
վրա
Ճառագայթաակտիվության ազդեցությունն օրգանիզմի վրա կախված է մի շարք գործոններից, այդ թվում՝ ճառագայթման ազդեցության տեսակից և քանակից, ազդեցության տևողությունից և անհատի առողջական վիճակից։
9․ Ի՞նչ է ճառագայթման կլանված բաժնեչափը և ինչ միավորով է չափվում այն
Ճառագայթման կլանված բաժնեչափ է կոչվում ճառագայթման կլանված էներգիայի հարաբերությունը ճառագայթահարված նյութի զանգվածին։ ՄՀ-ում ճառագայթման կլանված բաժնեչաափը արտահայտում են գրեյներով։
10․ Ի՞նչ է ճառագայթման բնական ֆոնը
Ճառագայթման բնական ֆոնը վերաբերում է իոնացնող ճառագայթման բնական մակարդակներին, որոնք գոյություն ունեն շրջակա միջավայրում տարբեր աղբյուրների պատճառով, ինչպիսիք են տիեզերական ճառագայթումը, երկրակեղևի ռադիոակտիվ իզոտոպները և մարմնի ներքին աղբյուրները: Այն ամենուր տարածված երևույթ է և առկա է մեր շուրջը՝ և՛ ներսում, և՛ դրսում:
Читать далее1.Որոշեք ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը, եթե նրա կեղծ կիզակետը գտնվում է ոսպնյակից 200 սմ հեռավորության վրա:
D = 1/F
D = 1/200սմ
2. Ոսպնյակի օպտիկական ուժը 2 դպտր է: Ինչպիսի՞ ոսպնյակ է այն՝ հավաքող, թե՞ ցրող: Որքա՞ն է նրա կիզակետային հեռավորությունը:
F = 1/D = 1/2 = 0,5
Այդ ոսպնյակը հավաքող է
3.Ինչպիսի՞ն է ապակե երկգոգավոր ոսպնյակը:
ցրող
իրական
կեղծ
հավաքող
4.Ինչպե՞ս է կոչվում այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները:
Այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:
5. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ:
Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:
Г = H/h = 52/70 = 0,74սմ
6.Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
h = H/Г = 0,8/2,5 = 0,32
7.Առարկայի բարձրությունը 75 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 56 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:
Г = H/h = 56/75 = 0,75
8. Որքա՞ն է 1,1 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 3,5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
h = H/Г = 1,1/3,5 = 0,31
9.Առարկայի պատկերի բարձրությունը ցրող ոսպնյակում 53 սմ է, իսկ ոսպնյակի գծային խոշորացումը 0,6: Որքա՞ն է այդ առարկայի բարձրությունը:
h = H/Г = 53/0,6 = 88,3
1. Որոշեք ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը, եթե նրա կեղծ կիզակետը գտնվում է ոսպնյակից 200 սմ հեռավորության վրա:
D = 1/F
1/200սմ = 1/2մ = 0,5
2. Ոսպնյակի օպտիկական ուժը 2 դպտր է: Ինչպիսի՞ ոսպնյակ է այն՝ հավաքող, թե՞ ցրող: Որքա՞ն է նրա կիզակետային հեռավորությունը:
D = 2
F = 1/D = 0,5 մ
Պատ․՝ այն հավաքող է։
3.Ինչպիսի՞ն է ապակե երկգոգավոր ոսպնյակը:
ցրող
իրական
կեղծ
հավաքող
4. Ինչպե՞ս է կոչվում այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները:
Այն կետը, որում ոսպնյակում բեկվելուց հետո հավաքվում են հավաքող ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները, կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ։
5. Առարկայի բարձրությունը 70 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 52 սմ:
Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:
h = 70 սմ
H = 52 սմ
Γ = H/h = 52/70 = 0,74
6. Որքա՞ն է 0.8 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 2.5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
H = 0,8 մ
Γ = 2,5
h = H/Γ = 0,8/2,5 = 0,32 մ
7. Առարկայի բարձրությունը 75 սմ է, իսկ նրա պատկերի բարձրությունը 56 սմ: Որքա՞ն է ոսպնյակի գծային խոշորացումը:
h = 75 սմ
H = 56 սմ
Γ = H/h = 56/75 = 0,75
8. Որքա՞ն է 1,1 մետր բարձրությամբ առարկայի պատկերի բարձրությունը, եթե ոսպնյակի գծային խոշորացումը 3,5 է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
9. Առարկայի պատկերի բարձրությունը ցրող ոսպնյակում 53 սմ է, իսկ ոսպնյակի գծային խոշորացումը 0,6: Որքա՞ն է այդ առարկայի բարձրությունը:
Լույսը շատ կարևոր դեր է կատարում մարդու կյանքում: Լույսի շնորհիվ մենք կարողանում ենք ճանաչել մեզ շրջապատող աշխարհը: Լույսն է, որ Արեգակից Երկիր հասնելով մեր մոլորակի վրա կյանքի գոյության համար անհրաժեշտ պայմանններ է ստեղծում:
Իսկ ի՞նչ է լույսը:
Լույսի բնույթի վերաբերյալ առաջին գիտական տեսությունը ստեղծել է Իսահակ Նյուտոնը 17-րդ դարում:
Ըստ Նյուտոնի.
Լույսը կազմված է փոքրիկ մասնիկներից՝ կորպուսկուլներից, որոնք լուսատու մարմինը առաքում է բոլոր ուղղություններով՝ ճառագայթների երկայնքով:
Գրեթե միաժամանակ, հոլանդացի գիտնական Քրիստիան Հյուգենսը առաջարկել է լույսի ալիքային տեսությունը: Ըստ Հյուգենսի. Լույսը առաձգական ալիք է՝ լույսի աղբյուրից հեռացող համակենտրոն գնդոլորտների տեսքով:
Վակումում լույսի տարածումը հերքեց լույսի՝ առաձգական ալիք լինելը: Սակայն 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, էլեկտրամագնիսական ալիքների փորձնական ստացումը, լույսի և էլետրամագնիսական ալիքների արագության համընկնելը, թույլ տվեց Մաքսվելին և Հերցին իրենց աշխատություններում հաստատել լույսի ալիքային բնույթը և լույսը նույնացնել էլետրամագնիսական ալիքի հետ:
Լույս կամ տեսանելի ճառագայթում են անվանում 400−800ՏՀց (1ՏՀց=1012 Հց) հաճախության էլեկտրամագնիսական ալիքները, որոնք մարդու մոտ կարող են առաջացնել տեսողական զգայություններ:
Տարբեր հաճախությունների ճառագայթումները մարդու մոտ տարբեր գույների զգայություններ են առաջացնում՝ սկսած կարմիրից՝ 400−480 ՏՀց, մինչև մանուշակագույն՝ 670−800ՏՀց:
Հետագայում Ալբերտ Այնշտայնը՝ ֆոտոէֆեկտի երևույթը բացատրելիս, նորից անդրադարձավ լույսի մասնիկային բնույթին և ցույց տվեց, որ
ճառագայթելիս և կլանվելիս, լույսը իրենից ներկայացնում է լուսային մասնիկների՝ ֆոտոնների հոսք:
Այսպիսով լույսն ունի հատկությունների երկակիություն: Սակայն անկախ այն բանից, թե ինչ բնույթ ունի լույսը՝ մասնիկների հոսք է, թե էլեկտրամագնիսական ալիք, այն ներկայացվում է որպես ճառագայթներ, որոնք սկսվում են լուսատու մարմնից և տարածվում բոլոր ուղղություններով՝ ցույց տալով լուսային էներգիայի տարածման ուղղությունը: Տեսանելի տիրույթում ճառագայթող մարմնին անվանում են լույսի աղբյուր: Եթե լույսի աղբյուրի չափերը շատ փոքր են մինչև լուսավորվող մարմին ընկած հեռավորության համեմատ, ապա այն անվանում են լույսի կետային աղբյուր: Լույսի աղբյուրները բաժանվում են նաև բնական և արհեստական աղբյուրների: Լույսի բնական աղբյուրներն են՝ Արեգակը, աստղերը, կայծակը, լուսատիտիկը և այլն:
Լույսի արհեստական աղբյուրներն են՝ ջերմային աղբյուրները (շիկացման լամպ, գազայրիչի բոց, մոմի լույս և այլն) և ոչ ջերմային աղբյուրները (ցերեկային լույսի լամպ, լուսադիոդ, լազեր, հեռուստացույցի կամ համակարգչի էկրան):
Լույսի աղբյուր կարող են լինել ոչ միայն լուսատու մարմինները, այլև այն մարմինները, որոնք անրադարձնում են իրենց վրա ընկած լույսը բոլոր ուղղություններով, դարռնալով տեսանելի: Այդպիսի աղբյուրներ են՝ Լուսինը, մոլորակները և մեր շուրջը գտնվող բոլոր տեսանելի առարկաները։ Լույսի տարածումը համասեռ միջավայրում: Ֆիզիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է լույսի հետ կապված երևույթները, կոչվում է օպտիկա: Օպտիկայի այն բաժինը, որն ուսումնասիրում է լուսային ճառագայթների տարածման օրինաչափությունները՝ հաշվի չառնելոով նրանց ալիքային հատկությունները, կոչվում է երկրաչափական օպտիկա:
Երկրաչափական օպտիկայի օրենքներից մի քանիսը հայտնագործվել է լույսի բնույթը պարզելուց շատ առաջ: Այդպիսի օրենքներից է՝ լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքը, որը ձևակերպել է հույն գիտնական Էվկլիդեսը՝ մ. թ. ա. երրորդ դարում:
Համասեռ, թափանցիկ միջավայրում լույսն ուղղագիծ է տարածվում:
Դրանում կարելի է համոզվել փորձերի օգնությամբ, որոնք հարմար է կատարել լազերային ցուցափայտի արձակած ճառագայթով: Այս կերպ կարող ենք տեսնել, որ ապակե անոթի մեջ լցված ջրում՝ համասեռ, թափանցիկ միջավայրում, լազերային ճառագայթը տարածվում է ուղիղ գծով: Լույսի ուղղագիծ տարածման հետևանք են հստակ ստվերները, որոնք ընկնում են անթափանց մարմիններից, երբ դրանք լուսավորվում են լույսի կետային աղբյուրից: Օրինակ՝ եթե կետային լույսի աղբյուրի և էկրանի միջև անթափանց գունդ տեղադրենք, ապա էկրանի վրա մուգ շրջանի տեսքով ստվեր կհայտնվի:
Ստվերն այն տեղն է, որտեղ չի ընկնում լույսի աղբյուրի լույսը: Եթե լույսի կետային աղբյուրի փոխարեն օգտագործվի ավելի մեծ չափեր ունեցող աղբյուր՝ լամպ, ապա հստակ ստվերի փոխարեն լուսավորված ֆոնին կստանանք ստվեր և կիսաստվեր: Դա ոչ միայն չի հակասում, այլ, ևս մեկ անգամ հաստատում է լույսի ուղղագիծ տարածման օրենքը: Այն մասում, որտեղ լույս չի ընկնում լամպի և ոչ մի կետից, լիակատար ստվեր է, իսկ այն տիրույթում, որտեղ լույսը միայն որոշ կետերից է ընկնում՝ առաջանում է կիսաստվեր:
Հսկայական չափերի ստվեր և կիսաստվեր գոյանում են Արևի և Լուսնի խավարումների ժամանակ: Արևի խավարումն առաջանում այն դեպքում, երբ Լուսինը՝ Երկրի շուրջը իր պտույտի ժամանակ, ամբողջովին կամ մասնակիորեն ծածկում է Արեգակը: Իսկ, երբ Լուսինն է հայտնվում Երկրագնդի առաջացրած ստվերի կոնի մեջ, ապա տեղի ունենում Լուսնի խավարում: Լուսնի խավարումների ուսումնասիրությունը հնարավորություն է տվել Արիստոտելին՝ մ. թ. ա. չորրորդ դարում, եզրակացնել, որ Երկիրը գնդաձև է, ինչի վկայությունը Լուսնի վրա Երկրագնդի ստվերի շրջանաձև լինելն է:
Առաջադրանքներ
1. Արևոտ օրը 4.5 մ բարձրություն ունեցող խնձորենին գցում է 0.75 մ երկարությամբ ստվեր, իսկ լորենին՝ 4 մ երկարությամբ ստվեր: Ինչի՞ է հավասար լորենու բարձրությունը: Պատասխանը գրել մետրերով՝ տասնորդական թվի ճշտությամբ:
h1 / h2 = l1 / l2
h1 / 4,5 = 4 / 0,75
h1 = 4 / 0,75 * 4,5 = 24
2. Ուղղաձիգ դրված քառորդ մետրանոց քանոնի ստվերի երկարությունը 0.45 մ է: Դրա օգնությամբ որոշեք հուշարձանի բարձրությունը, եթե վերջինիս ստվերի երկարությունը 4.8 մ է: Պատասխանը գրել տասնորդականի ճշտությամբ:
h1 / h2 = l1 / l2
1/4 / h2 = 0,45 / 4,8
h2 = 0,45 / 4,8 * 1/4
3.Հոր հասակը 50 սմ-ով ավելի է դստեր հասակից: Նրանց ստվերների երկարությունների տարբերությունը 65 սմ է: Որքա՞ն է աղջկա հասակը, եթե նրա ստվերի երկարությունը 150 սմ է: Պատասխանը ներկայացնել սմ-ով, ամբողջ թվի ճշտությամբ:
Լույսի անդրադարձման և բեկման երևույթները օգտագործվում են լուսային ճառագայթների տարածման ուղղությունը փոխելու նպատակով՝ տարբեր օպտիկական սարքերում, ինչպիսիք են մանրադիտակը, աստղադիտակը, խոշորացույցը, լուսանկարչական ապարատը և այլն:
Այդ բոլոր սարքերում լուսափնջի կառավարումը իրականացվում է նրանց կառուցվածքի ամենակարևոր մասի՝ ոսպնյակի միջոցով:
Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով:
Ինչպես երևում է նկարից, ոսպնյակը սահմանափակված է R1, R2 շառավիղներով և C1, C2 կենտրոններով գնդային մակերևույթներով: Ըստ իրենց ձևի՝ ոսպնյակները լինում են ուռուցիկ և գոգավոր:Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը:Լինում են երկուռուցիկ (ա), հարթուռուցիկ (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ) ոսպնյակներ:
Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը:Նրանք նույնպես լինում են 3 տեսակի. երկգոգավոր (ա),հարթ-գոգավոր (բ), գոգավոր-ուռուցիկ (գ):
Ըստ իրենց չափերի՝ ոսպնյակները լինում են բարակ և ոչ բարակ:Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից՝ d≪R1,R2Այստեղ d-ն ոսպնյակի հաստությունն է, R1,R2-ը՝ գնդոլորտների շառավիղները: Բարակ ոսպնյակների պայմանական նշաններն են՝
Կառուցման խնդիրներում հիմնականում ոսպնյակները ներկայացվում են այս պայմանական նշաններով: Ոսպնյակի բնութագրերն են.1. Գլխավոր օպտիկական առանցքըՈսպնյակը պարփակող գնդային մակերևույթների C1,C2 կենտրոնները միացնող ուղիղը կոչվում է գլխավոր օպտիկական առանցք:Այդ առանցքով ուղղված լուսային ճառագայթները ոսպնյակով անցնելիս չեն բեկվում և իրենց ուղղությունը չեն փոխում: 2. Օպտիկական կենտրոնըԲարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման Օ կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն:Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող ճառագայթը իր ուղղությունը չի փոխում:
3. Օպտիկական առանցքըՈսպնյակի Օ օպտիկական կենտրոնով անցնող ցանկացած ուղիղ կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական առանցք:Ոսպնյակն ունի 1 գլխավոր և բազմաթիվ երկրորդային օպտիկական առանցքներ: Եթե ուռուցիկ ոսպնյակի նյութի բեկման ցուցիչն ավելի մեծ է միջավայրի բեկման ցուցիչից, օրինակ եթե միջավայրն օդն է, իսկ ոսպնյակը ապակի, ապա ուռուցիկ ոսպնյակը հավաքող է:Ոսպնյակը հավաքող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է մեկ կետում:
Նույն պայմանի դեպքում գոգավոր ոսպնյակը ցրող է:Ոսպնյակը ցրող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո ցրվում է բոլոր ուղղություններով:
4. Գլխավոր կիզակետը Ոսպնյակի կարևոր բնութագրերից է նրա կիզակետը:Fկետը, որում, ոսպնյակում բեկվելուց հետո, հավաքվում են գլխավոր օպտիկական առանցքին զուգահեռ ճառագայթները, եթե ոսպնյակը հավաքող է, կամ ճառագայթների մտովի շարունակությունները, եթե ոսպնյակը ցրող է, կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր կիզակետ:
Ցանկացած ոսպնյակ ունի երկու գլխավոր կիզակետ. ամեն կողմից մեկական, ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքի վրա: ՈւշադրությունՀավաքող ոսպնյակի կիզակետերը իրական են, իսկ ցրողներինը՝ կեղծ:
5. Կիզակետային հեռավորությունՈսպնյակի օպտիկական կենտրոնից` Oմինչև գլխավոր կիզակետ` F ընկած հեռավորությունը կոչվում է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորություն:Կիզակետային հեռավորությունը նշանակվում է OF կամ F, և չափվում է մետրով:
6. Կիզակետային հարթություն
Ոսպնյակի գլխավոր կիզակետով անցնող, գլխավոր օպտիկական առանցքին ուղղահայաց հարթությունը կոչվում է կիզակետային հարթություն, իսկ ուղղահայաց ուղիղը՝ կիզակետային ուղիղ:Եթե ոսպնյակը հավաքող է, ապա ճառագայթների կամայական զուգահեռ փունջ ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է այդ ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում: Եթե ոսպնյակը ցրող է, ապա նրանում բեկվելուց հետո, ճառագայթներին զուգահեռ օպտիկական առանցքի և կիզակետային ուղղի հատման կետում կհավաքվեն այդ ճառագայթների շարունակությունները:
7. Օպտիկական ուժ
Կիզակետային հեռավորության հակադարձ մեծությունը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական ուժ և նշանակվում է Dտառով: D=1/F Ինչքան փոքր է ոսպնյակի կիզակետային հեռավորությունը, այնքան ավելի մեծ է նրա օպտիկական ուժը, այսինքն ՝ այնքան ավելի ուժեղ է այն բեկում ճառագայթները:Հավաքող ոսպնյակի օպտիկական ուժը դրական է՝ D≻0, իսկ ցրող ոսպնյակի օպտիկական ուժը բացասական է՝D≺0:Օպտիկական ուժի չափման միավորը 1 դիօպտրիան է: 1դպտր=1մ−1
1 դպտր-ն1մ կիզակետային հեռավորությամբ ոսպնյակի օպտիկական ուժն է:Օպտիկական բազմաթիվ սարքեր կազմված են մի քանի ոսպնյակից:Իրար հպված մի քանի ոսպնյակներով համակարգի օպտիկական ուժը հավասար է այդ համակարգի ոսպնյակների օպտիկական ուժերի գումարին:
D=D1+D2, որտեղ D-ն համակարգի օպտիկական ուժն է, իսկ D1-ը և D2-ը առանձին ոսպնյակների օպտիկական ուժերն են:
8. Խոշորացում Ոսպնյակի միջոցով ստացվող առարկայի պատկերը կարող է առարկայից ավելի մեծ կամ փոքր չափեր ունենալ:
Ոսպնյակի խոշորացումը ցույց է տալիս, թե առարկայի պատկերի գծային չափերը առարկայի չափերի որ մասն են կազմում:Խոշորացումը նշանակում են Гտառով:Առարկայի պատկերի և առարկայի գծային չափերի հարաբերությունը կոչվում է ոսպնյակի խոշորացում:
Γ=H/h, որտեղ H-ը առարկայի պատկերի բարձրությունն է, իսկ h-ը՝ առարկայինը:
Տնային առաջադրանք՝ Էջ 109 (1-8 հարցերին)։
1․ Ոսպնյակ է կոչվում երկու կողմից գնդային մակերևույթով սահմանափակված թափանցիկ մարմինը։
2․ O1O2 ուղիղը կոչվում է ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցք։
3․ Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը: Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը:
4․ Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից։ Բարակ ոսպնյակի և գլխավոր օպտիկական առանցքի հատման Օ կետը կոչվում է ոսպնյակի օպտիկական կենտրոն: Ոսպնյակի օպտիկական կենտրոնով անցնող ճառագայթը իր ուղղությունը չի փոխում:
5․ Ոսպնյակը հավաքող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է մեկ կետում: Ոսպնյակը ցրող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո ցրվում է բոլոր ուղղություններով:
6․ Ցանկացած ոսպնյակ ունի երկու գլխավոր կիզակետ. ամեն կողմից մեկական, ոսպնյակի գլխավոր օպտիկական առանցքի վրա: Ուշադրություն Հավաքող ոսպնյակի կիզակետերը իրական են, իսկ ցրողներինը՝ կեղծ։
Կատարել են՝ Իրինա Գյուրջինյանը, Գոհար Բարսեղյանը, Նանե Խաչատրյանը
Կարճատեսություն և հեռատեսություն
Մարդու աչքը օպտիկական համակարգ է։ Աչք մտնող լույսի ճառագայթները բեկվում են եղջերաթաղանթի և ոսպնյակի մակերեսին։
Ոսպնյակը թափանցիկ մարմին է, որը նման է ոսպնյակին: Հատուկ մկանը կարող է փոխել ոսպնյակի ձևը՝ այն դարձնելով կամ քիչ թե շատ ուռուցիկ։ Դրա շնորհիվ ոսպնյակը կա՛մ մեծացնում է, կա՛մ նվազեցնում իր կորությունը և դրա հետ մեկտեղ՝ կիզակետային երկարությունը։ Աչքի օպտիկական համակարգը կարելի է դիտարկել որպես փոփոխական կիզակետային երկարությամբ համընկնող ոսպնյակ, որը պատկերը նախագծում է ցանցաթաղանթի վրա:
Եթե առարկան շատ հեռու է, ապա պատկերը ստացվում է ցանցաթաղանթի վրա՝ առանց ոսպնյակի մկանի լարվածության (այսինքն, երբ աչքը նայում է հեռուն, այն գտնվում է հանգիստ վիճակում)։ Երբ մոտակա առարկան հետազոտվում է, ոսպնյակը սեղմվում է և կիզակետային երկարությունը այնքան է կրճատվում, որ ստացված պատկերի հարթությունը կրկին հավասարվում է ցանցաթաղանթին:
Կարճատեսություն
Կարճատեսությունը (միոպիա) աչքի բեկունակության թերություն Է, որի հետևանքով կարճատեսությամբ տառապող անձինք վատ են տեսնում հեռվում գտնվող առարկաները։ Կարճատեսության դեպքում զուգահեռ ճառագայթներն աչքում բեկվելուց հետո կիզակետվում են ոչ թե ցանցաթաղանթի վրա (ինչպես լինում է բնականոն տեսողության դեպքում), այլ դրա առջևում, որի հետևանքով դիտվող առարկայի հստակ պատկերը ցանցաթաղանթի վրա չի ստացվում։
Կարճատեսության ժամանակ մեծ մասամբ ակնագնդի ձևի փոփոխություններն աննշան են լինում, սակայն, երբ ակնագունդը շարունակում է երկարել, կարճատեսության աստիճանը մեծանում է: Դրա առաջընթացը կարող է հանգեցնել աչքի լուրջ փոփոխությունների և տեսողության նշանակալի կորստի:
Կարճատես աչքի օպտիկական թերությունը կարելի է շտկել համապատասխան ակնոցով, որը ցանցաթաղանթի վրա վերականգնում է հեռավոր առարկաների պարզորոշ պատկերը և ուժեղացնում տեսողության սրությունը, որպես կանոն, մինչև բնականոն մակարդակը:
Կարճատեսությունը կարող է լինել բնածին կամ կարող է առաջանալ ժամանակի ընթացքում։ Կարճատեսության ժամանակ մոտ տարածությունում մարդը տարբերում է նույնիսկ ամենափոքր մանրուքները, սակայն որքան առարկաները հեռանում են, այնքան վատանում է տեսողությունը։ Կարճատեսության խնդրի լուծումը կայանում է նրանում, որ թուլացվի աչքի ռեֆրակցիոն ուժն այնպես, որ պատկերը հայտնվի ցանցաթաղանթի վրա (այսինքն աչքը վերադառնա նորմալ վիճակի)։
Հեռատեսություն
Հեռատեսությունը աչքի օպտիկական թերություն է, որի դեպքում առարկայից եկող զուգահեռ ճառագայթները կիզակետվում են ոչ թե ցանցաթաղանթի վրա, այլ նրա հետևում: Այս դեպքում ցանցաթաղանթը պատկերը փոխանցում է ոչ հստակ։
Հեռատեսության պատճառներից կարող է լինել ակնագնդի կարճ լինելը կամ աչքի ռեֆրակցիոն ուժը։ Ավելացնելով այն՝ հնարավոր է հասնել նրան, որ ճառագայթները հատվեն այնտեղ, որտեղ հատվում են նորմալ տեսողության ժամանակ։
Մարդու տարիքի հետ մեկտեղ, հատկապես մոտ տարածության վրա, վատանում է աչքի հարմարվողականությունը․ քանի որ տարիքի փոփոխման հետ մեկտեղ փոխվում է նաև տեսապակու էլաստիկությունը, թուլանում են մկաները, որոնք պահում են տեսապակին, ինչի հետևանքով էլ վատանում է տեսողությունը։ Այդ իսկ պատճառով տարիքային հեռատեսությունն առկա է գրեթե բոլոր 40-50 տարեկան մարդկանց մոտ։
Հեռատեսության ցածր աստիճանի դեպքում սովորաբար պահպանվում է բարձր տեսողությունը ինչպես հեռու, այնպես էլ մոտ տարածությունում, բայց կարող են լինել հոգնածության, գլխացավի և գլխապտույտի բողոքներ։ Միջին հեռատեսության դեպքում հեռու տարածությունում տեսողությունը լավ է պահպանվում, իսկ մոտը դժվարանում է։ Բարձր հեռատեսության դեպքում տեսողությունը վատթարանում է և հեռու, և մոտ տարածությունում, քանի որ աչքի բոլոր հնարավորությունները պատկերը ցանցաթաղանթի վրա կենտրոնացնելու համար սպառվում են։
Նպատակը`Իմանալ, թե ինչպես է մագնիսական դաշտը ազդում Երկրի կենսաբանական օբյեկտների վրա:
Սովորել աշխատել տեղեկատվության հետ:
Բացահայտել մագնիսական դաշտերի հատկությունները և վերլուծել ազդեցությունը կենդանի օրգանիզմների վրա:
Ուսումնասիրել մագնիսական դաշտերի ազդեցությունը բուսական և կենդանական օրգանիզմների վրա:
Ուսումնասիրել մագնիսական դաշտի ազդեցության աստիճանը մարդու առողջության վրա:
Բացահայտել մագնիսական դաշտերի դրական և բացասական կողմերը:
Գտնել արդյունավետ միջոց՝ լուծելու մագնիսական դաշտերի ազդեցության խնդիրը:
Մագնիսական դաշտի ազդեցությունը մարդու վրա
Անցյալ դարի 60-ականներից սկսվեց գիտատեխնիկական հեղափոխությունը։ Հենց այդ ժամանակ հայտնագործվեցին առաջին համակարգիչները, ռադիոհեռախոսները, մշակվեցին և գործարկվեցին առաջին արբանյակային հաղորդակցությունները։ Այս նորամուծություններին զուգահեռ մի քանի անգամ ավելացավ այն ժամանակ տարածված մագնիսական ճառագայթման աղբյուրների թիվը։ Այդ իսկ պատճառով մարդու օրգանիզմի վրա էլեկտրամագնիսական դաշտերի ազդեցության խնդիրն այսօր արդիական է ու արդիական կլինի ապագայում։ Էլեկտրամագնիսական էկոլոգիայի խնդիրներից է կենսաբանական օբյեկտների վրա թույլ մագնիսական դաշտերի ազդեցությունը։
Մագնիսական դաշտը ազդում է մարդու օրգանիզմի կարևորագույն օրգանների, օրինակ՝ ուղեղի, նյարդային և սրտանոթային համակարգերի վրա։ Երկրի մագնիսական փոթորիկները օրինակ շատ դեպքերում մարդուն բերում է դեպրեսիվ վիճակի։
Նաև ապացուցված է, որ մագնիսական փոթորիկները ազդում են ինֆարկտով հիվանդացության մակարդակին և սրտանոթային համակարգի հիվանդություններից մահացությունների թվի աճին։ Երկրի մագնիսական դաշտի ուժեղացումը դանդաղացնում է մարդու հասակի աճը։ Կա այսպիսի հասկացություն՝ մագնիսկան դաշտի դեֆիցիտի սինդրոմ։ Դա ճապոնացի գիտնական Նակագավայի ուսումնասիրությունների արդյունքն է, որի համաձայն թուլացող գեոմագնիսական ակտիվությունը մարդու օրգանիզմի շատ խանգարումների պատճառ է հանդիսանում։
Յուրաքանչյուր մարդ արձագանքում է Երկրի մագնիսական դաշտի փոփոխություններին: Առողջ և երկարակյաց կյանքի համար մարդուն անհրաժեշտ է Երկրի գեոմագնիսական դաշտի մշտական ազդեցություն օդի և ջերմության վրա։ Հետաքրքիր բացահայտում է արել գիտնական Պ.Վ. Վասիլիկը. Երկրի մագնիսական դաշտի նվազմամբ աճը արագանում է, առաջանում է արագացում։ Երկրի մագնիսական դաշտի աճով տեղի է ունենում հակառակ գործընթացը՝ աճի դանդաղում, հետամնացություն։
Տարբերակ 1
I. Դադարի վիճակում գտնվող լիցքավորված մարմնի շուրջը գոյություն ունի էլեկտրական և մագնիսական դաշտեր։
II. Ուղիղ հոսանքի մագնիսական դաշտում ինչպե՞ս է դասավորվում երկաթի խարտվածքը․
Պատ․՝ 2․ հաղորդչի երկայնքով՝ ուղիղ գծերով
III. Մագնիսը ո՞ր մետաղին է ուժեղ ձգում
Պատ․՝ 2․ նիկել
IV. Երբ մագնիսական սլաքին մոտեցրին հաստատուն մագնիսի բևեռներից մեկը, սլաքի հարավային բևերռը վանվեց։ Մագնիսի ո՞ր բևեռն էին մոտեցրել սլաքին․
Պատ․՝ 2․ հարավային
V. Պողպատե մագնիսը մեջտեղից կտրում ենք՝ այն բաժանելով երկու կտորների։ Կտրվածքի Ա և Բ ծայրերը օժտված կլինե՞ն մագնիսական հատկություններով․
Պատ․՝ 2. Ա ծայրը կլինի մագնիսի հյուսիսային բևեռը, իսկ Բ-ն՝ հարավային
VI. Երկու մագնիսների նույնանուն բևեռներին մոտեցվում են գնդասեղներ։ Ինչպե՞ս կդասավորվեն գնդասեղները, եթե նրանց բաց թողնենք։
Պատ․՝ 3․ գնդասեղները իրար կվանեն
VII. Ինչպե՞ս են ուղղված մագնիսական գծերը պայտաձև մագնիսի բևեռների միջև․ (մագնիսական սլաքի սև ծայրը նրա հյուսիսային բևեռն է)
Պատ․՝ 1․ Ա — ից Բ
VIII. Նկար 95-ում պատկերված է երկու բևեռների միջև մագնիսական դաշտի ուժագծերի տեսքը։ Այդ դաշտը ստեղծվել է նույնանո՞ւն, թե՝ տարանուն բևեռների միջև․
Պատ․՝ 2. տարանուն
IX. Մագնիսների ո՞ր բևեռներն են պատկերված նկար 96-ում․
Պատ․՝ 2․ Ա-ն հարավային, Բ-ն հյուսիսային
X. Հյուսիսային մագնիսական բևեռը դասավորված է աշխարհագրական հարավային բևեռի մոտ, իսկ հարավայինը՝ հյուսիսայինի մոտ։
Գոհար Բարսեղյան 